دستگاه گردش خون

قلب يکی از اجزای اصلی دستگاه گردش خون است. قلب ارگانی عضلانی تو خالی ، تقريباً به شكل مخروط است كه درون قفسه سينه، پشت جناق ، بين دو ريه (اندكي به سمت چپ) قرار داردو به اندازه مشت شخص یا تقریبا ۲۵۰ - ۳۵۰ گرم میباشد . قلب دائما در کار است و حدودا یک میلیون بار در روز می تپد ، و خون را در مسیر عروقی یه مسافت ۱۱۳۰۰۰ کیلومتر در بدن انسان به گردش در میاورد . با هر طپش قلب ، خون حاوی اکسیژن به همه بخشهای بدن توسط سرخرگها ( (artery پمپ میشود و توسط سیاهرگها ( vein ) به قلب بار مي كردد.

قلب توسط یک دیوارهعضلانی عمودی به دو نیمه راست و چپ تقسیم می‌شود. نیمه راست مربوط به خون سیاهرگی ونیمه چپ مربوط به خون سرخرگی است. هر یک از دو نیمه راست و چپ نیز مجددا بوسیله یکتیغه عضلانی افقی نازکتر به دو حفره فرعی تقسیم می‌شوند. حفره های بالایی که کوچکترو نازکتر هستند بنام دهلیز موسوم بوده و دریافت کننده خون می‌باشند. حفره‌هایپایینی که بزرگتر و ضخیم‌ترند بطن های قلبی هستند و خون دریافتی را به سایر اعضاءبدن پمپ می‌کنند. پس قلب متشکل از چهار حفره است: دو حفره کوچک در بالا (دهلیزهایراست و چپ ) و دو حفره بزرگ در پایین (بطنهای راست و چپ)

دو تا از این دریچه‌ها دریچه میترال ( بین دهلیز و بطن چپ ) و دریچه سه‌لتی )بین دهلیز و بطن راست) می‌‌گذارند خون از دهلیزها به بطن‌ها جریان پیدا کند، امااز بازگشت خون از بطن به دهلیز جلوگیری می‌کنند

شكل3- دريچه و حفرات قلب

دو دریچه دیگر دریچه آئورتی ( در خروجی بطن چپ و در ابتدای شریان آئورت) ودریچه پولمونر ( در خروجی بطن راست و در ابتدای شریان ریوی ) می‌گذارند خون ازبطن‌ها وارد این شریان‌ها شود، اما از بازگشت خون از این شریان‌ها به درون بطن‌هاجلوگیری می‌کنند.

ساختمان دیواره قلب:

دیوارهٔ قلب شامل سه لایه می‌باشد:

1-لایهٔ خارجی (پريکارد) : این لایه بهصورت ورقه نازکی سطح خارجی قلب را می‌پوشاند پريكاردکیسه دو جداره‌ای است که از دو لایهداخلی وخارجی تشکیل شده است. حفره پريكارد محتوی مایع شفافیاست كه باعث تسهیل حرکات قلب می‌شود.

2-لایهٔ میانی ضخیم قلب(میوکارد) : بخش قابل انقباض قلب می‌باشد و تقریبا تمام حجم قلب را تشکیلمی‌دهد.

3-لایهٔ نازک داخلی(اندوکارد) : آندوتلیومساده‌ای است که به صورت لایه نازکیسطح داخلی حفره‌های قلب(دهلیزوبطن) را مفروش مي كند.

كار قلب (فيزيولوژی):

قلب مانند تلمبه ای خون سرخرگی را تا دور دست ترين نقاط بدن فرستاده و سپس خون استفاده شده(خون سياهرگی) را مجددا جهت پالايش در ريه ها و کليه ها به سوی خود باز می گرداند. هر نوبت فعاليت قلبی حدود 0.8 ثانيه طول می کشد و مرکب از دو مرحله انقباض(سيستول و استراحت (دياستول) است. دهلیز‌ها و بطن‌ها مانند یک تیم با هم کار می‌کنند، دهلیز‌ها از خون پر می‌شوند،بعد خون را به درون بطن‌ها می‌فزستند. سپس بطن‌ها منقبض می‌شوند و خون را از قلبخارج می‌کنند. در حالیکه بطن ها دارند منقبض می‌شوند، دهلیزها مجددا پر می‌شوند وبرای انقباض بعدی آماده می‌شوند.قوای محرکه يا تلمبه قلب در اصل در بطن چپ اين عضو قرار گرفته است. لذا ضخامت جدار و قدرت انقباضی بطن چپ چند برابر بطن راست می باشد.


شكل 6- قلب در حالت پر شدن و انبساط	شكل 5- قلب در حالت تخليه و انقباض

سیستم هدایتي قلب:

عضله قلب بدون نیاز به تحریک عصبی به طور خودکار منقبض می‌شود و این امر ناشی از عملکرد سلولهای تخصص یافته‌ای است که از تغییر سلولهای عضلانی حاصل می‌شوند و کار آنها تولید تحریک برای ضربانات قلبی و هدایت این تحریکات به قسمتهای مختلف قلب برای هماهنگی انقباض دهلیزها و بطنها می‌باشد. این سلولهای تخصص یافته ساختمانهایی را بوجود می‌آورند که در مجموع سیستم هدایتی قلب را تشکیل می‌دهند.سيستم هدایتی قلب از گره سينوسي دهليزي(SA node) شروع ميشودكه در دهليز راست قرار دارد..سپس از طريق راههاي داخلي به گره دهليزي-بطني(AV node) منتقل ميشود.هدايت به بطنها از طريق باندل هيس و سپس شاخه هاي راست و چپ صورت ميگيرد.

شكل7- سيستم هدايتي قلب

سرخرگهاي يا شريانهاي قلب(عروق كرونر):

شریانهای کرونری از ابتدای آئورت منشا گرفته و بنابراین اولین شریانهایی هستند که خون حاویاکسیژن زیاد را دریافت می‌دارند. دو شریان کرونری (چپ وراست ) نسبتا کوچک بوده و هر کدام فقط 3 یا 4 میلیمتر قطر دارند. این شریانهای کرونری از روی سطح قلب عبورکرده و در پشت قلب به یکدیگر متصل می‌شوند و تقریبا یک مسیر دایره‌ای را ایجادمی‌کنند. وقتی چنین الگویی از رگهای خونی قلب توسط پزشکان قدیم دیده شد، آنها فکرکردند که این شبیه تاج می‌باشد به همین دلیل کلمه لاتینشریانهای کرونری(Coronary یعنی تاج) را به آنها دادند که امروزه نیز از این کلمه استفاده می‌شود.. شریان کرونر چپ دارای دو شاخه اصلی می‌باشد که به آنها اصطلاحانزولیقدامی(LAD)و شریان سیرکومفلکس یا چرخش(( LCX می‌گویند و این شریانها نیز به نوبه خود به شاخه‌های دیگری تقسیم می‌شوند.

مقدار جريان خون سيستم سرخرگی کرونر حدود 225 ميلی ليتر در دقيقه است. البته در شرايط خاص (فعاليتها و هيجانهای روحی) همراه با بالا رفتن سرعت ضربان قلب و افزايش حجم خون خارج شده از اين عضو، جريان خون سرخرگهای کرونر نيز تا حد 6-4 برابر افزايش می ابد.

جنين شناسي قلب:

اولین ارگانی که در جنین کامل میشود قلب است.در هفته سوم(روز21)قلب به شکل لوله ای است.در روز 23 ضربان قلب شروع میشود.در هفته 4 به شکل یک حلقه(لوپ)در میآید.قلب در هفته 7کامل میشود و تقریبا شبیه قلب انسان بالغ است.

بین دهلیز ها و بطنها در ابتدا دیواره ای وجود ندارد وبتدیج این دیواره ها تشکیل میشود. اگردر مسیر تشکیل این دیواره ها اختلالی ایجاد شود بیماریهای مادرزادی قلب بوجود میاید.

گردش خون جنینی:

درجنین خون شریانی وریدی در 3نقطه با هم مخلوط میشوند.ابتدا خون اکسیژن دار توسط ورید نافی به بدن جنین وارد شده و با خون کبدی مخلوط میشود.سپس این خون مخلوط از طریق ورید اجوف تحتاننی به دهلیز راست وارد میشود .قسمتی از خون از طریق سوراخ بیضی به دهلیز چپ میریزد واز انجا به بطن چپ و شریان آئورت.خون از طریق مجرای شریانی از شریان ائورت به شریان ریوی هم میریزد.